Van stress word je moe. Een waarheid als een koe, maar de hele relatie tussen stress en vermoeidheid is vele malen complexer. In dit blog onderzoek ik de relatie tussen vermoeidheid en stress, en hoe een veel voorkomende denkfout ervoor zorgt dat mensen jarenlang onnodig tobben met vermoeidheid.

Zo begint het

November 1999. Ondanks extra vitamines en extra rust ben ik elke dag meer moe. Ik heb het tijd gegeven – misschien een virusje? Maar nu is het tijd voor een bezoek aan mijn huisarts. Dit is niet normaal. Het wordt steeds erger. Wat is er aan de hand?

Ik maak een afspraak en vertel mijn verhaal. Mijn huisarts knikt en vraagt wat ik doe. “Ik studeer sterrenkunde.” antwoord ik. Hij vraagt in welk jaar ik zit, en als ik antwoord “vierde” veert hij overeind: “Afstudeerstress!”.

Van stress word je moe…

Iedereen die wel eens een periode veel stress heeft gehad weet: van stress word je moe. Heel moe. Vermindert de stress, dan verdwijnt – met een vertraging – de vermoeidheid ook.

Acute stress ontgaat je meestal niet. Als je wacht op een spannende uitslag – of het nu gaat om een medisch onderzoek of het bod op je droomhuis – voel je de spanning. Als eindelijk het verlossende telefoontje komt, krijg je – hopelijk – goed nieuws. Daarna voel je opeens hoe moe je bent.

Als je in een langdurige periode met veel stress zit, dan merk je dat op zeker moment niet zo meer. Je gaat door, moet door, en ergens voel je wel dat het energie kost, maar hoeveel? Dat merk je pas als de stress minder wordt. Dan kun je zo moe zijn, dat je meer dan een paar dagen nodig hebt om te herstellen.

…dus als je moe bent heb je stress?

Vanuit gezond perspectief is het logisch om bij langdurige vermoeidheid te denken aan stress als oorzaak van de vermoeidheid. Daarmee is de vermoeidheid verklaard en ligt de oplossing voor de hand: doe iets aan die stress met mindfulness, yoga of cognitieve gedragstherapie tegen piekeren.

Maar kun je deze redenering wel omdraaien?

Geen afstudeerstress

Eén ding wist ik namelijk zeker: ik had geen afstudeerstress. Ik schoot zelfs in de lach bij die suggestie. Om te beginnen was mijn afstuderen nog minimaal twee jaar weg. Belangrijker: ik had plezier in mijn studie, haalde goede resultaten, had fijne studievrienden en gezellige huisgenoten. Kortom: ik had niets om stress over te hebben.

Dit vertelde ik natuurlijk ook aan mijn huisarts. Hij hield vol: “Afstudeerstress”. Ik hield vol: “Er is lichamelijk iets mis.”. Het werd geen fijn gesprek. Uiteindelijk kreeg ik een formulier mee om mijn bloed te laten onderzoeken én de opdracht om een week later een dubbele afspraak te maken “zodat we ruim de tijd hebben om door te praten over jouw afstudeerstress.”

Verbijsterd stond ik buiten. Ik had verwacht dat mijn huisarts op zoek zou gaan naar de oorzaak van mijn vermoeidheid. Een vraag naar stress had ik daarbij niet raar gevonden, maar dat hij voorbij zou gaan aan de feiten én mijn eigen kennis over mijn lijf…

Bewijs maar eens dat het geen stress is

Je verweren tegen stress als verklaring van vermoeidheid is heel lastig. Alles wat ik tegen mijn huisarts zei over mijn gebrek aan stress werd van tafel geveegd. Dat ik boos werd, bevestigde zijn oordeel. Maar doordat hij mij niet serieus nam, raakte ik gestrest! Wat voor hem het bewijs was dat mijn klachten veroorzaakt werden door stress.

Omdat heel weinig mensen een leven zonder stress leiden, is er altijd wel een bron van stress te vinden. Een veeleisende baan bijvoorbeeld. Financiële zorgen door verlies van een baan. Zorg voor jonge kinderen. Mantelzorg. Of, als je vierdejaars student bent, afstuderen.

Resultaten uit het verleden lijken niet te tellen. Dat je die baan jaren zonder problemen gedaan hebt, zegt (zogenaamd) niets. Dat is eerder een bewijs van een burn-out door jarenlange overbelasting dan een bewijs van stressbestendigheid. Laat staan dat je plezier zou kunnen hebben in die uitdagende baan.

Aantonen dat je geen last hebt van stress is in de praktijk niet mogelijk. Intussen blijf je moe, met alle gevolgen van dien, waaronder…. stress!

Chronische vermoeidheid leidt tot stress

Wat mensen niet beseffen, is hoeveel stress je krijgt van vermoeidheid. Een paar voorbeelden:

Aan het eind van dag stap je moe in de auto. Het is druk op de weg en je moet goed opletten. Eigenlijk heb je daar de energie niet meer voor. Dit voelt erg onveilig. De oplossing: stresshormonen! Je bent weer alert. Het nadeel: ze kosten heel veel energie. Je bent daarna nog meer moe.

Dagelijks heb je het gevoel tekort te schieten. Thuis en op het werk. De kinderen moeten uit school gehaald, het eten gekookt, boodschappen niet vergeten, collega’s teruggebeld, deadlines gehaald. Als je daarvoor de energie niet hebt, geeft dit natuurlijk stress.

Het dagelijks tekort schieten leidt ook tot lange termijn stress. Bijvoorbeeld over werk en inkomen: Wat als ik mijn huidige baan niet meer kan doen? Wat als ik word afgekeurd? Wat als ik word goedgekeurd maar niet kan werken? Welke werkgever wil mij nou aannemen?

Een vicieuze cirkel is geboren

Zie hier het recept voor een vicieuze cirkel waar vermoeidheid leidt tot stress en stress tot vermoeidheid.

De omgeving voegt nog meer stress toe. Door onbegrip raak je in een constant gevecht met artsen, werkgever, UWV, familie en vrienden. Ze verwijten jou je eigen herstel te frustreren. Intussen maken ze jouw probleem groter. Zie deze kluwen nog maar eens te ontwarren.

Wie niet zo stevig in zijn schoenen staat, vertrouwt meer op de autoriteit van de dokter dan wat je eigen lichaam je vertelt. En ‘faal’ je dus, als yoga en mindfulness niet helpen. Wat nog meer stress geeft.

Oeps

Een week later. Wie schetst de verbazing van mijn huisarts? Er zijn afwijkingen gevonden in mijn bloed. Toch geen stress. Geen mindfulness maar pillen. Excuses krijg ik niet.

Dit was niet de enige keer dat dit mij overkwam. En ik ben niet de enige. Het is niet eens zeldzaam. Familieleden, vrienden, collega’s, lezers van mijn boek: allemaal vertellen ze vergelijkbare verhalen. Het oordeel ‘stress’ wordt snel geveld, bij vrouwen nog sneller dan bij mannen. Vaak is er een verergering of toeval nodig om op het juiste spoor van vermoeidheid te komen. Intussen gaan er jaren verloren.

Hoe doorbreek je deze cirkel?

Achterhalen waar vermoeidheid vandaan komt is niet makkelijk. Vermoeidheid kan vele oorzaken hebben en met alleen ‘moe’ is het lastig ontwarren (tip: in mijn boek onderscheid ik 30 verschillende soorten energiebeperkingen!). Niet altijd had ik het geluk dat bij het eerste bloedonderzoek een afwijking werd gevonden.

Over diagnoses vinden kan ik ook een boek schrijven. Misschien doe ik dat nog wel eens. Voor nu mijn belangrijkste drie tips:

1. overweeg stress én lichamelijke oorzaken
2. voor patiënten: vertrouw op je eigen lijf en waarneming. Geen stress? Dan is het geen stress.
   voor dokters: vertrouw op de kennis van je patiënt over zichzelf. Geen stress? Dan is het geen stress.
3. zoek verder!