“Wat doe jij met die vriend van je, die bang is om besmet te raken of anderen te besmetten? Met die docent, die ondanks zijn angst voor zijn eigen gezin en geliefden, er toch elke dag voor zijn leerlingen wil zijn? […] En wat doe je met iemand uit je omgeving die boos, ongerust, verward of verdrietig is? Kan jij daar ook je verantwoordelijkheid voor nemen? En hoe doe je dat dan?”

Deze vragen komen uit een brief van de school van mijn dochter van dertien. De meeste leerlingen volgen het dringende advies om een mondkapje in de pauzes te dragen niet op. School doet, net als de overheid, alsof er maar twee keuzes zijn: je verantwoordelijkheid nemen door alles te doen om het virus te stoppen of onverschillig je schouders ophalen.

Deze zwart-wit keuze zaait verdeeldheid. Je neemt je verantwoordelijkheid of niet. Deze zwart-wit benadering opent de weg naar dwang – inmiddels zijn de mondkapjes verplicht op school. Daar ben ik het niet mee eens. Volgens mij is er een derde weg, een andere manier om je verantwoordelijkheid te nemen. In dit blog leg ik uit wat die weg is, en hoe ik daar invulling aan geef.

Verantwoordelijkheid

Wat is verantwoordelijkheid eigenlijk? Wanneer stellen we de vraag: “Wie was hier verantwoordelijk voor?” Meestal gaat het dan over iets dat mis is gegaan, en willen we weten wie hier niets of te weinig aan gedaan heeft. Verantwoordelijkheid nemen is dan dingen doen om te voorkomen dat iets mis gaat.

Dit is wat school en de overheid zeggen: je moet alles doen om de verspreiding van corona te stoppen. In dit geval betekent dat: in de pauzes een mondkapje dragen als je niet aan het eten bent.

Verlangen naar controle

Die wens om iets te doen, om controle te hebben over de situatie, gaat zover dat we ons niet neer kunnen leggen bij situaties waarin we machteloos zijn. We blijven proberen om iets te doen. Ook als dat niet rationeel is.

Een deel van de coronamaatregelen zijn pogingen om tegen beter weten in controle te krijgen over de situatie. Dat doen scholen: mijn zoon mag vanwege corona zijn gymschoenen niet meer op school bewaren. Dat doet de overheid: buiten mag je maar een beperkt aantal mensen ontmoeten. Rationeel gezien zijn dit zinloze pogingen om controle te krijgen over de verspreiding van corona.

Mijn dochter brengt de meeste uren op school door in de klas, op minder dan anderhalve meter afstand van klasgenoten, in dezelfde ruimte als de docent. In de pauzes zitten de docenten in een andere ruimte. Het grootste deel van de pauzes brengen de kinderen etend en drinkend door. Gaan mondkapjes in de rest van de pauze dan het verschil maken tegen corona? Natuurlijk niet.

Omgaan met machteloosheid

Tot op zekere hoogte kunnen wij iets doen tegen de verspreiding van het coronavirus. Tot op zekere hoogte zijn we machteloos. Als we dat ontkennen, gaan we zinloze dingen doen. Dingen die ons tijd, geld en energie kosten. Dingen die ten koste gaan van dingen die het leven de moeite waard maken, zoals zoenen in de pauze op school.

Als ik het mensen vraag, antwoorden ze vaak: “Het voelt fijn om iets te doen.” Controle is fijn, maar niet als je jezelf bedriegt. Als we dat anderen zien doen, doen we vaak schamper. Denk maar aan mensen die een ernstige aandoening krijgen en de meest obscure kwakzalvers bezoeken.

Erkennen dat je machteloos bent, is lastig en waardevol. Je hoeft je niet schuldig te voelen over wat je overkomt. Je hoeft geen tijd en energie te steken in zinloze, vervelende taken. Machteloosheid erkennen is in bepaalde opzichten een bevrijding.

Anders verantwoordelijk

Terug naar verantwoordelijkheid. Hoe neem je die in deze tijd? Hoe laat je zinloze dingen zonder domme dingen te doen?

In plaats van dingen te doen om te voorkomen dat iets mis gaat, denk ik dat je ook op een andere manier verantwoordelijkheid kunt nemen, namelijk door je te richten op wat het leven waardevol maakt en de onvermijdelijke risico’s daarvan er te laten zijn.

Jaren geleden heb ik de keuze gemaakt om vol te gaan voor kwaliteit van leven, niet om alle risico’s uit te bannen om maar zo lang mogelijk te leven (lees het na in dit blog). Sindsdien is mijn lange termijn gezondheid alleen maar meer onzeker geworden. Ik leef daarmee, zonder er dagelijks bij stil te staan, zonder blind te zijn voor de mogelijke gevolgen.

Leven met corona

Ook met corona kies ik ervoor met open ogen met het risico te leven. Ik kijk niet weg en tegelijkertijd laat ik me nergens door weerhouden om voluit te leven. Ik ken mijn kwetsbaarheid – ik was twee keer eerder door een virus maanden uitgeschakeld. Ik ken de kwetsbaarheid van mijn naasten – mijn schoonouders hebben bijvoorbeeld beiden kanker. Ik weet wat ik van waarde vind: plezier maken met de mensen die me lief zijn, mijn werk, nieuwe dingen leren.

Die dingen balanceer ik. We bezoeken mijn ouders en schoonouders en bellen af als mijn zoon verkouden is. Voor het familiefeestje organiseer ik buiten een picknick. Ik reis met het OV en switch naar eersteklas als het toch druk is. Ik ga naar cursussen en belangrijke bijeenkomsten en zet daar de ramen open.

Als ik toch ziek word? Dat zien we dan wel. Als ik mijn ouders onverhoopt besmet? Ik wil het niet op mijn geweten hebben dat mijn kinderen hun grootouders een jaar niet zien en aanvaard de mogelijke consequenties daarvan.

Intussen praat en praat ik met mijn kinderen over gezondheid en ziekte, angst en vertrouwen, doen en laten. Zoals ik mijn winkelwagentje niet ontsmet, moedig ik mijn dochter niet aan op school een mondkapje te dragen. Niet omdat ik onverschillig ben, maar omdat ik ervoor kies om bewust van kwetsbaarheid voluit te leven. Voor mij is dat verantwoordelijkheid nemen.